นิพพานัสส ปัฏฐานปัญหา ที่ 7

สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ภูมินทราธิบดีมีพระราชโองการตรัสถามว่า ภนฺเต นาคเสน ข้า
แต่พระนาคเสนผู้ปรีชา นิพฺพานํ อันว่าพระนฤพาน สนฺนิจิตํ ตั้งอยู่ในสถานที่ใด จะเป็นทิศไหน
เป็นบูรพทิศหรือทักษิณทิศ ปัจฉิมทิศ อุตรทิศ หรือเบื้องสูงเบื้องต่ำเบื้องขวางเป็นประการใด
พระผู้เป็นเจ้า
พระนาคเสนจึงวิสัชนาแก้ไขว่า มหาราช ขอถวายพระพร บพิตรจงตั้งจิตสวนาการ
นิพฺพานํ อันว่าพระนิพพานนั้น จะตั้งอยู่ในที่แห่งหนตำบลใดหามิได้ นะบพิตรพระราชสมภาร
สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ภูมินทราธิบดีจึงมีพระราชโองการตรัสว่า ภนฺเต นาคเสน ข้า
แต่พระนาคเสนผู้ปรีชา ถ้าแม้ว่าพระผู้เป็นเจ้าว่า ที่ตั้งที่อยู่แห่งพระนิพพานนั้นไม่มีแล้ว พระ
นิพพานมิไม่มีหรือ คำที่ว่ากระทำให้แจ้งซึ่งพระนิพพานนี้ก็ผิด ภนฺเต นาคเสน ข้าแต่พระ
นาคเสนผู้วิจิตรด้วยปัญญา เหมือนภูมิฐานไร่นานี้ย่อมจะเป็นที่ตั้งแห่งพืชข้าวเปลือกทั้งสิ้น
ดอกไม้ย่อมเป็นที่ตั้งแห่กลิ่นเสาวคนธ์ รุกขชาติเป็นที่ตั้งแห่งผลมีมากที่สุด มหาสมุทรเป็นที่
ตั้งแห่งนานาชนิดแก้ว เมื่อคนทั้งปวงต้องการแล้วไปสู่ที่นั้น ๆ นำมาได้ แม้ว่าพระนิพพานนี้
ไซร้มีมั่นคงจริงกระนั้นก็จะมีที่สำคัญโอกาสที่อาศัย เหมือนหนึ่งสิ่งของที่ว่านั้น แห่ก็หามีไม่
เพราะฉะนั้นโยมจึงว่า พระนิพพานไม่มี และที่กล่าวว่ากระทำให้แจ้งซึ่งพระนิพพานนั้น คำนี้ก็ผิด
พระนาคเสนจึงวิสัชนาว่า มหาราช ขอถวายพระพรบพิตรพระราชสมภารผู้ประเสริฐ
นิพฺพานสฺส โอกาโส อันว่าโอกาสเป็นที่ตั้งพระนิพพานนี้ จะได้มีเหมือนสิ่งทั้งหลายหามิได้
พระนิพพานนี้ไซร้ พระโยคาวจรเจ้าพิจารณาไปเห็นซึ่งอุทยวยะ คือที่เกิดและที่ดับแห่งสังขารแล้ว
จึงเห็นแจ้งได้ มหาราช ขอถวายพระพรบพิตรพระราชสมภารผู้ประเสริฐ ธรรมดาว่าอัคคีจะได้
บังเกิดขึ้นโดยมีที่อยู่ปรากฏหามิได้ เมื่อบุคคลต้องการ จะเอาไม้แม่ไฟมาสีเข้าก็เกิดเพลิงขึ้น
ยถา มีครุวนาฉันใด พระโยคาวจรเจ้าที่ตั้งใจปรารถนาพระนิพพานนั้นพิจารณาซึ่งอุทยวยะคือที่
เกิดที่ดับแห่งสังขารธรรมแล้ว พระโยคาวจรนั้นก็กระทำให้แจ้งซึ่งพระนิพพาน ดุจเอาไม้แม้ไฟสี
เข้าแล้วได้ไฟฉะนั้น
มหาราช ขอถวายพระพรบพิตรพระราชสมภาร ประการหนึ่งอันว่าแก้ว 7 ประการ
แห่งสมเด็จบรมจักรนั้น เสยฺยถีทํ คือสิ่งใด จกฺตรตนํ คือจักรแก้ว หตฺถิรตนํ คือช้างแก้ว
อสฺสรตนํ คือม้าแก้ว มณิรตนํ คือแก้วมณี อิตฺถีรตนํ คือนางแก้ว คหปติรตนํ คือคหบดีแก้ว
ปรินายกรตนํ คือขุนพลแก้ว อันว่าแก้ว 7 ประการนี้ จะได้มีโอกาสอยู่เป็นนิตย์ คือเก็บไว้ใน
ประเทศที่ใดหามิได้ เมื่อบุญแห่งบรมจักรถึงแล้ว อันว่าแก้ว 7 ประการนั้นก็มาสู่สำนักบรม-